Plaatsen > Martin
Martin is één van de 78 Slowaakse Gemeenten.
De naam Martin komt van oorsprong van de heilige Martinus (Svätý Martinus). In het noorden en westen wordt dit dal ingesloten door het mooie gebergte de Kleine Fatra, in het oosten door de al even mooie Grote Fatra.
In de steentijd was het gebied reeds bewoond. In de elfde eeuw werd een kerkje gebouwd, gewijd aan Sint Maarten. Binnen zijn nog oude fresco’s te zien. In 1284 wordt de plaats voor het eerst vermeld. Er is dan om de kerk al een gehucht ontstaan: Villa Sancti Martini.
Na de reformatie is de godsdienst overwegend protestant. De fraaie Evangelische (Lutherse) kerk is van 1784. Na het uiteenvallen van het Groot-Moravische rijk (ca 900) wordt Slowakije veroverd door de Magyaren (Hongaren). Het land zal duizend jaar onder de Hongaarse adel uitgebuit en onmondig gehouden worden. Hongaars en Duits zijn de voertalen. Alleen de boeren en herders spreken nog Slowaaks. Een West-Slavische taal, net als Pools en Tsjechisch.
Vanuit Martin verbreidt zich de herleving van de Slowaakse taal en cultuur. Hier wordt in 1863 de Matica Slovenská, moeder van de Slowaakse cultuur, opgericht. Zeer tot ongenoegen van de Hongaarse machthebbers, die de leidende figuren af en toe achter slot en grendel zetten.
In 1881 wordt in Martin het programma opgesteld voor de nationale en sociale rechten van de Slowaken. Dit is uitgebeeld op een reliëf op het plein voor de Evangelische kerk.
In 1890 wordt het theater gebouwd, om stukken in de eigen taal op te voeren. In 1918 komt een eind aan de Hongaarse overheersing. Duitsland en Oostenrijk-Hongarije hebben de Eerste Wereldoorlog verloren. De dubbelmonarchie valt in stukken uiteen. De Slowaken onder leiding van generaal Štefanik besluiten op 30 oktober van dat jaar samen te gaan met de Tsjechen onder leiding van Tomáš Masaryk. De overeenkomst wordt in Martin getekend wat te zien is op een reliëf in de hal van de spaarbank.
In 1939 worden Bohemen en Moravië door de Duitsers bezet en door de geallieerden in de steek gelaten. Slowakije echter onder leiding van de R.K. Bisschop Tiso kiest de kant van Hitler. In 1944 wordt het echter toch door de Duitse legers bezet. Dan ontstaat er verzet, vooral van communistische zijde. De Slowaakse Nationale Opstand (S.N.P., Slovenská Narodní Povstání, 29 augustus 1944), begint rond Martin.
Van 1945 tot 1948 is in Tsjechoslowakije de zogenaamde tweede republiek onder leiding van Edvard Beneš. In 1948 nemen de communisten de macht in handen. In augustus 1968 vallen de Warschaupact-landen Tsjechoslowakije binnen, om de Praagse lente onder leiding van de Slowaak Alexander Dubček neer te slaan.
Een andere Slowaak, Gustáv Husák, neemt de leiding in handen. Martin, dat vóór 1950 slechts 6.000 inwoners telde, krijgt zware industrie, de ZŤS. Hier worden pantserwagens, geschutskoepels voor tanks, maar ook kleine fabrieks lokomotieven en traktoren van het merk Zetor gemaakt. De stad groeit uit tot 55.000 a 60.000 inwoners. Kunstenaars en geleerden moeten het veld ruimen voor fabrieksarbeiders en de mooie, oude houten volksarchitektuur voor betonblokken. Na de Fluwelen Revolutie van 17 november 1989 raakt de oorlogsindustrie in het slop. Bij de ZŤS worden van de 15.000 werknemers 10.000 ontslagen. Sinds 1 januari 1993 is Slowakije een zelfstandige staat, maar de werkloosheid blijft stijgen. Naast de ZŤS is er nog de drukkerij Neografia met 1.000 werknemers. Hier worden zelfs Nederlandse boeken gedrukt. Er is een vestiging van Hoechst Pharma met 200 werknemers. Daarnaast zijn er nog wat kleine bedrijven waaronder een brouwerij en een papierfabriek.
Bezienswaardigheden
Het nationaal etnografisch museum (uit 1932). Eén van de mooiste van Europa. Openlucht museum: klein maar interessant. Het natuurmuseum André Kmeť (1908), een schitterende tentoonstelling van de natuur in de Kleine en Grote Tatra.Een prachtig literatuurmuseum van de Matica Slovenská (1863). De schilderijen collectie van de schilder Martin Benka. De Turiec Galerie met een kleine collectie schilderijen uit alle stijlperioden en wissel-tentoonstellingen, over het algemeen met hedendaagse kunst. Het bevindt zich in een gebouw uit 1750, dat oorspronkelijk de bestuurlijke zetel was van het graafschap Turiec. De SNP schouwburg uit 1890 met de nieuwe studio uit 1994 ernaast heeft een professionele toneelgroep. Het Cultureel Centrum met bioscoop annex schouwburgzaal waar de folklore groepen hun voorstellingen geven. In het openlucht-theater zijn ’s zomers culturele manifestaties. De bibliotheek van de Matica Slovenská, een gebouw uit 1963, bevat alle boeken die ooit in het Slowaaks zijn verschenen.